10.04.2009 Horon Evi-Aclan Sezer GENÇ
MAÇKA BIÇAK HORONU
Uzun yıllardan sonra kültürel değerlerimizin farkına varmaya başlıyoruz. Trabzonda doğup büyümediğimiz ve bu güne kadar kaleme alınmamış , Maçka Horonu ; Maçka Soldoy Bıçak Horonu geçmişini ,yaşadıklarımızı ,gördüklerimizi ,oynayarak uyguladıklarımızı ve anlatılanları bir araya getirerek ortaya çıkan önceliklerini anlatmaya çalışacağım.
Geçmişte; Maçka ve yöresinde yapılan düğünleri Maçka Sevinç köylülerin kurarlarmış. Horon konusunda farklı bir birikime sahip olduklarını ,gösterdikleri estetik horonları nedeniyle bu günlerde daha iyi anlayabiliyoruz.
Köy yaşantısının hakim olduğu yıllarda Maçkalılar bir başka ilçeye / köye gitme olanağı bulabiliyorlar mıydı? Veya diğer illerde iyi Horon oynayanlar ,Trabzon’un diğer yörelerini gezme olanakları var mıydı? Sanırın farklı illerde ve ilçelerdeki ,Horon ve Bıçak horonu oynanış şekillerini görebilmek ancak büyük şenliklerde veya kutlamalarda olabiliyordu..
Halk oyunlarına otuz kırk yıldır yön verip hizmet edenlerin bu konulara eğilme araştırma ve hayata geçirme gereğini duymamışlar. Ve bir tek ilçenin adıyla anılan horonmuş gibi bu günlere kadar gelinmiş.Teknolojinin ilerlemesi ,büyük şehirlerde yaşayan üçüncü ,dördüncü kuşak gençlerin kendi kültürlerini anlamaya başlamasıyla ,Horon konusunda iyi bir noktaya gelinmeye başlandı.
1950 ‘li yıllarda Maçka Sevinç Köyünden İstanbul’a göç eden Soldoy’lular ;Horonu ve Bıçak Horonunu hala eskisi kadar olmasa bile, hala çok özel ve güzel oynanmasına devam ederek ,yerini korumaya devam ettirmektedirler. Horon gibi Karadeniz’e ait bir halk oyununu belli bir bölgeye aitmiş gibi hayata geçirenler, son zamanlarda bıçak horonunu da ,araştırmadan ve sormadan ,ben bilirim anlayışıyla gösteri akışı içine koymaya çalışıp çaba göstermektedirler.
Oysaki , ustalara saygı çerçevesinden hareketle ,öz be,öz halka ait olan bıçak horonunu doğru ve geleceğe değerleriyle aktarabilecek insanlardan destek ve yardım alabilmeyi düşünmelidirler.
Bıçak Horonu ; Mutlaka bölge, bölge ,her yerde oynanmış olabilir.Tarihte çetelerin,eşkiyaların çok olduğu dağlık ve ormanlık bölgelerde daha çok oynandığı gerçeği gözlerden kaçmamalıdır.Dağlık bölge insanı doğayla iç,içe zor yaşamı nedeniyle;Bıçkın ,sert, kavgacı ve yenilgiyi kabul etmeyen yapıdadırlar. Bıçak Horonu ;Bu yapıda birbirini tanıyanlar arasında geçtiği gerçeğini akıllara getirmektedir.
Tüfek,tabanca gibi silahları olan insanlar,ateşli silahları dururken ,neden bıçaklarıyla kavga ederler.Döğüş, birbirini yaralamaya ,alt/pes ettirebilme , hünerlerini gösterdikleri ve seyir zevki olan bireysel becerinin ön planda olduğu ,öldürmeden bıçakla yapılan horon gerçeğini akla daha yakın kılmaktadır.
Karadeniz insanının; Sert ,yenilgiyi hazmedemeyen yapısı ve karekteri ,Davulu-Zurnanın tempolu melodik çoşkusuyla çok üst düzeyde hissedip bütünleştirdiği bıçaklı kavgasını, görsellik ve seyir zevki bakımından çok üst düzey kılmıştır.
Birbirini alt etmek için meydan çıkan Horoncuların , yaptığı hareketler, bıçağa ve bileklere olan hakimiyetleri,rakibini yenmek için melodi eşliğinde yaptığı vücut hareketleri ,bıçak darbeleri gerçeğini yaşayan birer kişilik olarak ön plana çıkmaktadır.
Yakın geçmişte bıçak horonu oynarken kesilen,çizilen eller, kollar gerçeğe yakın bir dans özelliği taşıtmaktadır.. Günümüzde çok yumuşak oynanan bir hale dönüşmüştür. Her eğitimci sözüm onlara kendi bildiklerini katarak veya öyle olduğunu sanarak yorumlayıp hayata geçirmiş ve bu günkü yanlış hale gelmesine neden olmuşlardır.
Bıçak Horon’u Nasıl Oynanmalı.
Trabzonun her yöresinde olduğu gibi ve dansa anlam veren Horon yavaştan ,Horon Kurma (arttırma) ile başlar. Halkın oynadığı gerçek düzende böyledir. Bıçaklar oynayanların sağ ve sol ellerinde bıçak sapı avuç içinde bıçağın ucu arkaya bakacak şekilde kola bilekte dirseğe kadar yapışık durumda olmalı. Bıçak horon içinde diğer elle asla düzeltilmemelidir. Bıçağa hakimiyetini tek elle hasmına kabul ettirebilmelidir.Yine unutulmamlıki Horon’un bir tek ve gerçek düzeni vardır. Oda düz Horon’dur. Bütün güzellik ve süslemeler melodi eşliğinde ve bütünlüğü bozmadan had safhada vücut/ayaklar/ve dizler ile uyum sağlamalıdır.
Normalde horon kurma düz horonun yavaş yavaş oynanmasıdır.(Asla gösteri için sonradan katılan gerekli/gereksiz figürlere adlanılmamalıdır. Melodi yavaş yavaş hızlandıkça horon oynayanlarda aynı tarz ve bütünlük içinde “balık tasviri” gibi melodi eşliğinde yukarıdan aşağıya ,vucut estetiğinide katarak son derece yalın bir bicimde,yukarıdan aşağıya ,sağa ve sola ritmik,ahenkli titremeyle (Sıksara-Sera-Sıksaray)kollar yukarıda oynamaya başlarken aynı güzellik için de kolların dinlenmesi için kolların komutla aşağıya indirilmesi (Yenlik-Ufak-Rahat) sağa sola dönerek ağır tempoyla ritm içinde vücutlarıyla estetik sağlayarak horon oynadıklarını gösterirler. Ayaklar ritmik titremeyle oynarken yerden çok kalkmaz (süslelemer hariç)
Topuk ve burun vurulmaz. Yürürken olunduğu gibi rahat ve esnek olunmalıdır.
Gösteri yapanları iki farklı savaşçı olarak kabul etmeliyiz. Gösteri bütünlüğü müzikle bire bir uyumu gerektirir.Melodi kıvraksa ; kıvrak ,sertse sert hareket yapılması kaçınılmaz olmalıdır. Özellikle Davul-Zurna ile oynananlar çok coşkulu olabilmektedir. Horoncuların,beraber hareket özelliği, horon kısımlarında üst düzeyde olmalı ,Horon’un bütünlüğünü bozmadan ,horoncular ayrı ayrı vücut ve ayak tavırlarını çok farklı şekilde rakibine ve seyirciye hissettirebilmeli, yine vucuduyla ve bıcakla yaptığı kıvrak / estetik hareketleri rakibine üstünlük ,izleyene gösteri (şov) zevki vermelidir.
Bıçaklar bu gün sadece Maçka Sevinç (Soldoy) Köylülerde oynandığı tarzda ,havada sert cizgiler ve kavisler çizerek yapılmalı ve hazır olunmalıdır ,Gözler her çarpışmada olduğu gibi rakibinden asla ayrılmamalıdır. Bıçak tutmayan el belinin arkasına alınarak bıçak darbelerine karşı korunmalıdır. Rakibe karşı tam hedef olmamak için vücut ; bıçak sallarken hafifçe sağa veya (bıçak tutulan ele göre) sola dönmeli ,bıçak salam mesafesi kol boyundan uzun olmalıdır. Vuruşlar önce uyarı nitelinde sonrada gerçek darbe şeklindedir. Layıkıyla yapıldığı zaman seyir zevki yüksek ve son derece tehlikeli bir gösteridir.
Yere çöküşlerde ve çöküş bittiğinde ,tüm vucutla 360 derece, havada sert ve ani dönerek rakibin dengesi bozulmalı ve alt edebilmeye zemin hazırlanmalıdır.Hasmının yapacaklarını anlamaması için yerde diz üzerine tüm vucut etrafından dönerek ve diz üzerine çökerken rakibin ayak bileklerine peş peşe vurluan anlık bıçak vuruşları ,alt edilmenin ve yenildiği kişiye saygı göstermenin başladığı andır. Çarpışma bitmiştir elele tutuşulur
Horon oynanır ayrılarak havada bıçaklar vurularak gösteri bititirilir.
Yoksa !,Bu gün bazı gösteri ekiplerinin ortaya koydukları ,kavga anlamı taşımayan ve havada şekli belirli daireler çizerek ,birbirlerine arkalarını dönerek , karşılıklı çarpışırken kollarını açık tutarak asla oynanmamalı/oynatılmamalıdır. Bu tür gösteriler ne bir kavgayı nede Karadeniz insanı karekter yapısını ortaya koymamaktadır.
Bıçaklar farklı ritmik hareketlerle rakibi alt etmek için kullanmalıdır. Geçmişte oynanan bıçak horonlarında el.kol kesilmeleri ,rakibin kafasına ,uyarmak için bıçağın keskin olmayan geniş tarafıyla uyarı vuruşları yapılırdı. Kafaya bıçak vuruşu ; Dikkat et! Açığını buldum ,istersem seni keserdim .Anlamı taşımaktaydı. Tabi ki isteselerdi keserlerdi.
1950-1970 yılları arasında İstanbul da yaşayanlar “KARADENİZ MİLLİ OYUNLAR” Ekibinin Maçka Soldoy’lu Horoncuları Ali Genç (Babam ;Bize bu eşsiz kültürü öğreten ve eğiten ), Emin Aydemir, Kemal Genç, Nihat Genç, Salim/Kemal Büyükyılmaz, Temel Ziya Büyükyılmaz, Kara Temel Genç,Halil Büyükkahraman, Fehmi Genç,Yılmaz Bal, Hasan Genç, Salim Genç, Necati Genç ‘lerin ,daha sonrada bizler ; Aclan Sezer Genç,Özer Genç,Taylan Genç,Bora Genç,Osman Genç,Dursun Akyüz’ün yaptığı gösterilerde kesilmeler her zaman yaşanırdı.
Neden Maçka/Soldoy Horonu ve Bıçak Horonu .
Öncelikle dağ köyü oluşu .İkincisi geçmişten günümüze bu bölgede seyir zevki yüksek ve estetik Horon oynanışı. Üçüncüsü ise ,yeni neslin uzun yıllardır Horon Halk Kültürünün sürekli içinde oluşundandır.
Horon insan ruhunun melodiyle bütünleştiği andır.Horonu melodiyle ne kadar duyumsadığını ve ne kadar çok haz aldığını vücudunu (enine / boyuna ) ve omuzlarının ritmik titremesiyle belli etmekte, seyredene show özelliği yaşatırken,seyirciyide aynı duyumsamaya yakınlaştırmasıdır. Horon layıkıyla insan iskelet yapısının elverdiği yalı haliyle oynandığı şekliyle oynanırsa gerçekten muhteşem bir danstır. Ve Asla unutulmamalıki “Horon Ne Matematik Eğitimi,Neden Askeri talimdir..Horon müzikle birebir bütünleşerek yaşana çok üst düzey bir coşkudur”
Acı olan tarafı ise ; Trabzon’u,Rizes’i,Giresun’u,Gümüşhane’si,Ordu’su Artvin’i, Ve ilçeleri Maçka’sı ,Akçaabat’ı,Ağasar’ı Vakfıkebir Tonyas’ı ,Göreles’i,Sürmene’siyle bir bütünlük içinde çok farklı özellik ve tavırlar taşıyan bir gösteri düzeni oluşturamamış olmamızdır.
Bu konuda her kes yaptıkları iyi veya kötü hizmetlerinin karşılında ,tarih içinde Karadeniz halk kültürü adına hak ettikleri yeri alacaklardır.
Saygı Sevgilerimle
Aclan Sezer Genç
Bu yazıyı kopyalayıp ,kendi yazışıymış gibi yazanlardan Bıçak Horon’u nu oynayarak göstermesini isteyiniz. Araştırmacı da olsa! kopyalayıp yapıştırdığında sayfadaki yazıları hatırlamayacaktır.:)))
